دسترسی ها

نشر کتاب در افغانستان با هجوم طالبان و تصرف بخش‌های قابل‌توجهی از مناطق این کشور، به تعطیلی کشیده شده و پیش‌بینی‌ها از تداوم تعطیلی، رکود روزافزون و توقف واردات کتاب از ایران به این کشور خبر می‌دهد.

مردم افغانستان بعد از تجربه دو دهه جنگ، آوارگی و حضور اشغال‌گرایانه نیرو‌های نظامی آمریکا و ناتو، از چند ماه گذشته با شدت گرفتن خروج نیرو‌های خارجی، زیر سایه وحشت هجوم طالبان زندگی می‌گذارنند. درگیری‌های اخیر در کشور‌ همسایه از یک‌سو و شیوع ۱۷ ماهه ویروس کرونا از سوی دیگر، همه ارکان اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و آموزشی مردم را بیش از پیش متاثر و به تعطیلی کشانده است. تصرف چند گمرک مرزی ایران و افغانستان به دست طالبان نیز جریان واردات کالا از ایران به این کشور را دچار اختلال کرده است.

مراودات فرهنگی، از‌‌جمله مهم‌ترین ارکان تعاملات این دو کشور همسایه است که بسیاری از صاحب‌نظران، افق آن‌را به‌ویژه در حوزه نشر روشن و رو به گسترش تحلیل می‌کنند؛ اما با تشدید درگیری‌های اخیر و پیشروی‌های سریع طالبان در تصرف مناطق مختلف افغانستان، بازار کتاب این کشور که به‌دلیل شیوع کرونا آسیب‌دیده بوده، متاثر از خشونت‌ها، در حالت نیمه تعطیل قرار گرفته است.

واردات گسترده کتاب از ایران به افغانستان به ارزش میلیارد‌ها تومان طی چند سال اخیر، نشانه شکل‌گیری تعامل فرهنگی قابل توجه بین این دو کشور و ایجاد بازار بی‌رقیب برای ایران است؛ اما تشدید درگیری‌‌ها، بر بازار کتاب در افغانستان و واردات کتاب از ایران به این کشور چه تاثیر‌ی گذاشته؟ به‌ویژه اینکه به‌نظر می‌رسد، نابودی راه‌های ارتباط مرزی از اهداف اصلی طالبان است. 

  سید‌مجید سلطانی، مدیرموسسه «شانه سرک» که ۱۰ سالی است به واردات کتاب به افغانستان اشتغال دارد، به خبرنگار(ایبنا) می‌گوید: «حتی اگر بار کتاب از گمرک عبور کند، نگرانی رسیدن آن به مقصد همچنان وجود دارد؛ چراکه طالبان ایستگاه راه‌آهن خواف ـ هرات را از بین برده» این خط آهن، شهر خواف در ایران را به شهر هرات در غرب افغانستان متصل می‌کند. طول این خط آهن ۲۲۵ کیلومتر است که ۶۶ کیلومتر آن در خاک افغانستان قرار دارد. سلطانی همچنین از تاکید مسئولان افغانستانی درباره توقف ارسال بار کتاب به این کشور می‌گوید؛ تا اوضاع آرام شود.

وی درحالی از کاهش شدید صادرات کتاب، حتی به کمتر از ۲۰ درصد مدت مشابه، یعنی چهار‌ماه ابتدای چند سال اخیر خبر می‌دهد که غلام سرور‌سعادت، عضو مجلس نمایندگان افغانستان و مدیرانتشارات سعادت، به خبرنگار‌(ایبنا) از ارزش چند میلیاردی صادرات کتاب از ایران طی سال‌های اخیر ـ قبل از هجوم طالبان ـ می‌گوید.

سرور‌سعادت، رئیس بزرگترین مرکز فرهنگی افغانستان و انتشارات سعادت، معروف‌ترین نشر این کشور، که مدتی قبل به‌دنبال شدت درگیری‌ها، با بسیج نیرو‌های مردمی در منطقه تخار مقابل طالبان حاضر شده بود، وضعیت فعلی افغانستان را خیلی بد توصیف می‌کند و می‌گوید: «کتاب‌فروشی‌ها در رکود صد‌ در‌صد قرار دارند.»

حضور دانشجویان در گروه‌های مردمی برای مقابله با پیش‌روی طالبان و تعطیلی دانشگاه‌ها، کسب‌و‌کار کتاب‌فروشی‌های افغانستان را به‌شدت با افت مواجه کرده است؛ سرورسعادت همچنین، توقف فعالیت چند گمرک از‌جمله اسلام قلعه که از سوی طالبان تصرف شده را نیز در کاهش شدید واردات کالا از‌جمله کتاب به افغانستان بسیار تاثیرگذار می‌داند؛ به‌طوری که طی دو‌سه ماه گذشته میزان واردات کتاب به ۹۰ درصد کاهش پیدا کرده است. ایشان -که در زمینه واردات کتاب از ایران به افغانستان نیز فعالیت دارد- می‌گوید: «ارزش ریالی واردات کتاب انتشارات سعادت طی سه سال گذشته از ایران به افغانستان نزدیک به ۴۰ میلیارد تومان است.»

نماینده مردم افغانستان در مجلس این کشور، می‌گوید: «طالبان که با حمایت گروه‌های وهابی شکل گرفته‌، با عمق فرهنگی ایران و افغانستان آشنایی ندارد و می‌دانیم انسان دشمن آن چیزی است که نمی‌داند. طالبان خشونت‌طلب، دنبال تخریب زیرساخت‌‌های فرهنگی افغانستان است.»  

وضعیت کتابفروشی‌‌ها و ناشران افغانستان از زبان سعید، رئیس اتحادیه سراسری ناشران افغانستان، حکایت تاثیر مخرب جنگ، قدرت‌طلبی و سیاست بر فرهنگ دارد. وی می‌گوید: «فعالان نشر، طبع و پخش افغانستان در حالت قرنطینه هستند. جنگ بر صنعت نشر بسیار تاثیر‌گذار بوده است.»

وی آینده کتاب در افغانستان را در صورت رسیدن طالبان به قدرت، مبهم پیش‌بینی می‌کند اما حدس می‌زند شاید دیگر آزادی انتشار کتاب بدون ممیزی، وجود نداشته باشد. سعید از مواجه دولت کنونی با کتاب هم گلایه‌مند است و ادامه می‌دهد: «دلِ‌ خوشی از دولت کنونی هم نداریم. دولت از فعالان صنعت نشر حمایت نمی‌کند؛ حتی یک بازارچه کتاب در افغانستان وجود ندارد.» رئیس اتحادیه سراسری ناشران افغانستان، سرازیر شدن سرمایه و واردات کتاب از ایران و یا برگزاری نمایشگاه‌های مشترک کتاب ایران و افغانستان را تا حدودی در بهبود وضعیت نشر در این کشور موثر می‌داند اما شکل‌‌گیری یک جریان اقتصادی و تجاری مبتنی بر عرضه و تقاضا، به‌واسطه همزبانی دو ملت را ضروری‌‌ می‌داند. 

سعید هرچند فعالیت ۱۸۰ ناشر و ۱۲۵ کتاب‌فروش در سراسر افغانستان را نشانه رشد صنعت نشر این کشور در مقایسه با سه‌چهار دهه اخیر می‌داند؛ اما تاکید دارد کم‌توجهی به‌دلیل درگیری‌ و جنگ، مانع از رشد این صنعت در قیاس با سایر کسب‌و‌کار‌ها شده است. 

حمله ۱۲آبان‌ماه داعش به دانشگاه کابل و لغو نمایشگاه مشترک کتاب ایران و افغانستان، تدوام حملات، هجوم طالبان به شهر‌های مختلف و تصرف ۹۰ درصد مرز‌های گمرکی، تعطیلی دانشگاه‌ها در پی تشدید ناامنی‌ها، همگی زمینه‌ساز رکود بازار نشر افغانستان شد و جریان تولید کتاب در این کشور را در هاله‌ای از ابهام فرو برده است. در این بین صاد‌رکنندگان ایرانی کتاب نیز در انتظار بهبود اوضاع، فعالیت خود را متوقف کرده‌اند. به‌نظر می‌رسد پیش‌بینی‌ها از تاثیر‌‌گذاری بیشتر تروریسم در مقایسه با کرونا در چند ماه اخیر بر صنعت نشر افغانستان به‌خوبی محقق شده است.