دسترسی ها

شکردخت جعفری از ولایت دایکندی در مرکز افغانستان توانست اختراع دستگاه “دوزسنج” ثبت تششعات پرتو درمانی سرطان را در بریتانیا ثبت کند. او خودش سرطان دارد و پدرش در اثر این بیماری جان داده است. اما وی امیدوار است که دستگاه جدید به کمک بیماران سرطانی بیاید.

خانم جعفری در گفتگو با بی‌بی‌سی درباره این دستگاه می‌‌گوید با استفاده از این دوزسنج (Dosimetry) که با استفاده از مهره‌های ساده شیشه‌ای ساخته، حالا می‌توان میزان اشعه‌ای را که بیماران سرطانی در زمان رادیوتراپی دریافت می‌کنند، با دقت بسیار بالا و در بازه زمانی مناسب اندازه‌گیری کرد.

با دستگاهی که خانم جعفری ساخته در عمل می‌توان پرتودرمانی بیمار سرطانی را با دقت بسیار بالا بهینه‌سازی کرد.

او می‌گوید: “ساخت ماشین تمام اتومات خوانش دوزسنج که از منجوق‌های/مهره‌های شیشه‌ای ساخته بودم به حقیقت پیوست و اختراع هم به ثبت رسید. رساندن یک ایده به این مرحله کار آسانی نبود، مخصوصا که در طی یک سال گذشته هم با بیماری سرطان دست و پنجه نرم کردم و هم دوران حاملگی پسرم را می‌گذراندم.”

خانم جعفری آرزو می‌کند که کاش این دستگاه در دوره درمان سرطان خودش استفاده می‌شد. ولی در ماه ژانویه/جون امسال که خودش تحت درمان بود؛ این ماشین هنوز تایید کمیته اخلاق پزشکی بریتانیا را نگرفته بود و تیم درمانی اجازه نیافت تا از این فناوری برای درمان خود مخترع استفاده شود.

او می‌گوید در تحقیقات دوره دکترایش در سال ۲۰۱۲ توانست سیستم بسیار ساده و قابل دسترس دوزسنج را معرفی کند که مشکلات فنی سایر دستگاه‌های مشابه موجود در بازار را نداشت.

ساخت دستگاهی با استفاده از منجوق‌های/مهره‌های شیشه‌ای بسیار ارزان به عنوان دوزسنج او را بی‌نهایت خوشحال کرد. به گفته خودش توانسته بود به نتایجی دست یابد که با گرانترین سیستم‌های دوزسنج که صدها هزار دلار قیمت دارند، امکان‌پذیر نیست.

خانم جعفری می‌گوید: “از اول صبح تا ناوقت شب را در لابراتوار می‌گذراندم تا نتایج آزمایش‌ها را هرچه سریع‌تر بدست بیاورم. باید هر دانه منجوق اشعه داده شده را دانه به دانه داخل سیستم خوانش می‌گذاشتم. سیستم خوانش منجوق را تا ۳۵۰ درجه سانتی‌گراد حرارت می‌دادم و میزان اشعه‌ای که منجوق دریافت کرده بود به شکل نور مرئی آزاد می‌شد.”

او توضیح می‌دهد که با تلاش شبانه‌روزی، تمامی آزمایش‌های اولیه را تکمیل کرده و در کنفرانس‌های بین‌المللی به شکل مقاله علمی ارایه کرد.

با وجودی که نتایج بسیار عالی بود ولی سرعت خوانش استفاده از این فناوری در بیمارستان‌ها وقت گیر و مشکل بود: “برای تسهیل کار یک سیستم خوانش تمام اتوماتیک را طراحی کردم که کار یک روز را در نیم ساعت انجام می‌دهد و به کمک دانشگاه ساری بریتانیا اختراعم را به ثبت رساندم.”

خانم جعفری شرکتی ثبت کرده و با استفاده از ۵۰ هزار پوندی که در سال ۲۰۱۶ از جایزه “زنان در نوآوری در بریتانیا” بدست آورده بود. یک مهندس تمام وقت استخدام کرد. یک سال طول کشید تا نمونه اولیه آن ساخته شود. سپس سرمایه‌گذار پیدا کرد و نمونه اولیه را به شرکت نوآوری و فن‌آوری مورگان دادند تا دستگاه را به شکل صنعتی تولید و روانه بازار شود.

خانم جعفری می‌گوید این دستگاه بسیار ساده و با قابلیت حمل طراحی شده که مقرون به صرفه باشد و هر بیمارستانی چه در کشورهای توسعه یافته و یا در حال توسعه می‌تواند به راحتی از آن استفاده کند. این دستگاه نه تنها سرعت بسیار بالا دارد بلکه بسیار ساده است و اگر تولید انبوه آن آغاز شود قیمت آن یک پنجم قیمت دستگاه‌های فعلی خواه بود.

شکردخت جعفری اولین‌بار در سال ۱۳۹۲ خبرساز شد. زمانی که وزارت تحصیلات عالی افغانستان و دانشگاه ساری بریتانیا اعلام کردند که این دانشجوی دوره دکترای افغان توانسته، وسیله جدیدی را برای موثرتر ساختن پرتودرمانی برای کمک به درمان بیماران سرطان ابداع کرده است.

مسئولان مرکز تحقیقات دانشگاه ساری در جنوب لندن گفته بودند که طرح خانم جعفری در زمینه پرتو درمانی براساس تحقیقات پروفسور دیوید برادلی (David Bradly) انجام شده که در آن از فایبرهای شیشه‌ای استفاده می‌شد. ولی انجام این روش در محیط کلینیکی عملی نبود.

خانم جعفری در کودکی از مهره‌های شیشه‌ای برای ساختن گردنبدهای ارزان قیمت برای بدست آوردن پول استفاده می‌کرد. این موضوع به او ایده داد تا بتواند از آنها وسیله ارزان قیمت و بهتری را به منظور اندازه گیری دقیق دوز اشعه پرتودرمانی بسازد.

مهره‌هایی که خانم جعفری برای این کار استفاده کرده کمتر از دو سنت/هشت افغانی قیمت دارند، در حالی که وسایلی که هم اکنون برای این کار استفاده می‌شود، هم محدودیت‌های خاصی خود را دارد و هم هر کدام آن به گفته خودش از ۵۰ دلار تا ۵۰۰ هزار دلار (۳۹۰۰ تا ۳۹ میلیون افغانی) قیمت دارند.

او زمانی به این فکر افتاد که یکی از دلایل موفق نبودن درمان سرطان از طریق رادیوتراپی، نبود وسیله اندازه‌گیری دقیق و درست مقدار تشعشع است که به بیماران سرطانی داده می‌شود.

خانم جعفری توضیح داد که در روش‌های پرتو درمانی یا به مریض مبتلا به سرطان تشعشع کافی نمی‌رسد و سرطان دوباره عود می‌کند و یا این که به مریض تشعشع بیش از اندازه داده می‌شود. دریافت میزان زیادی تشعشع باعث از بین رفتن بافت‌های سالم بدن و بروز مشکلات دیگری در بیمار سرطانی شده و یا این که پس از مدتی به دلیل گرفتن شعاع بیش از حد به نوع دیگری از بیماری سرطان مبتلا می‌شوند.