دسترسی ها

استادان دانشگاه و پژوهشگران حوزه زبان و ادبیات فارسی در ایران از علامه حبیبی افغانستانی، در حالی که زبان مادری او پشتو بود، به عنوان یکی از پدیده‌های حوزه زبان و ادبیات فارسی یاد می‌کنند و تأکید می‌نمایند که جرأت علمی او را در تصحیح و تعلیق متون فارسی در ۵۰ سال قبل، هیچ کسی در افغانستان و ایران نداشت و همین خاطر ایشان یک چهره‌ استثنایی در تاریخ فرهنگ فارسی‌زبانان است.

تهران: مراسم بزرگداشت از علامه عبدالحی حبیبی، تاریخ‌نگار و پژوهشگر شهیر افغانستان عصر روز دوشنبه(۱۴ سرطان/ تیر) از سوی موسسه فرهنگی اکو با همکاری سفارت جمهوری اسلامی افغانستان در تهران برگزار شد.

سرور بختی، رییس موسسه فرهنگی اکو در ابتدای این برنامه، با بیان این‌که همه ما کشورهای عضو اکو به علامه حبیبی افتخار می‌کنیم، گفت: علامه حبیبی آثار ارزشمندی برای مردمان منطقه اکو و جهان به یادگار گذاشته که هنوز هم با گذشت چند دهه از درگذشت او، محققین و دانشمندان مراجعات گسترده‌ای به آن دارند.

دکتر علی رواقی، استاد دانشگاه و عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی ایران نیز در سخنانی با بیان این‌که “استاد حبیبی در کار متن فارسی یکی از استادان برجسته است”، به تصحیح کتاب طبقات الصوفیه توسط وی در سال ۱۳۴۲ اشاره کرد و گفت: این کتاب از کتاب‌های بسیار دشوار از نظر زبانی در زبان فارسی است و هنوز هم با وجودی که یکی دو چاپ دیگر از آن شده، ولی هنوز دشواری‌های زیادی در این کتاب وجود دارد، ولی در همان چاپ اولی که علامه حبیبی از این کتاب در سال ۱۳۴۲ انجام داده، وی حدود ۱۰۰ صفحه در مورد واژگان این کتاب توضیح داده و به قدری این پژوهش را با دقت و حوصله انجام داده که برای من به عنوان پژوهشگر متون فارسی، خیلی جای شگفتی دارد.

وی در ادامه خاطرنشان کرد که علامه حبیبی با این‌که زبان اصلی او پشتو بود، کتاب‌های متعددی در زبان فارسی دارد.

استاد رواقی گفت: “با این که زبان اصلی ایشان پشتو بوده، و تحقیقات گسترده‌ای در زبان پشتو انجام داده، ولی در فارسی با علاقه و دقت خیلی زیاد کار کرده است، به گونه‌ای که من با دیدن این همه دقت، شگفت زده شدم. ۱۰۰ صفحه‌ای که ایشان در توضیحات کتاب طبقات الصوفیه نوشته، در آن زمان با مراجعه به تقریبا بیشتر متونی بوده که تا آن دوران چاپ شده و این خیلی کار دشواری برای یک پژوهشگر در آن زمان بوده است”.

دکتر علی میرانصاری، عضو شورای عالی علمی ایران و همچنین مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، سخنران دیگر این نشست بود که به ویژگی‌های منحصر به فرد علامه حبیبی اشاره کرد.

وی گفت: “عبدالحی حبیبی یک پدیده بود، که با پشتوانه فرهنگ و دانشی که داشت، دست به کارهایی زد که من آن جرأت علمی می‌گویم. این جرأت علمی را در آن زمان نه کسی در افغانستان داشت و نه ایران، الا حبیبی. ۸ کتابی که ایشان تصحیح کرده، کار هر کسی نیست و ایشان یک چهره‌ استثنایی در تاریخ فرهنگ فارسی‌زبانان، اعم از ایران، افغانستان و تاجیکستان است”.

دکتر میرانصاری در ادامه خاطرنشان کرد که کاری به اندیشه‌های سیاسی اجتماعی علامه حبیبی ندارد، که او را یک چهره فرهنگی می‌داند و علامه حبیبی باید به عنوان یک چهره فرهنگی تحلیل و یک چهره بین ملت‌ها تحلیل شود.

وی تصریح کرد متونی که ۵۰ سال قبل علامه حبیبی تصحیح کرده، امروز ما نمی‌توانیم به نگاه کنیم و این اجازه را نداریم، باید بنشینیم و به کارهای حبیبی نگاه کنیم، چون کارهای درجه یکی است.

از سوی دیگر، دکتر عبدالغفور لیوال، سفیر جمهوری اسلامی افغانستان در تهران در این نشست، به بخشی از اولین‌های علامه حبیبی اشاره کرد و گفت که فرهنگ منطقه و افغانستان با نام استاد حبیبی پیوند دارد.

وی خاطرنشان کرد که استاد حبیبی در عرصه پژوهش‌های علمی، تحقیق ادبی و فعالیت‌های فرهنگی از پیشگامان فرهنگی معاصر است که بخشی از اولین‌های فرهنگی معاصر افغانستان و منطقه با نام او پیوند دارد.

بخشی از آن‌چه دکتر لیوال به عنوان اولین‌های علامه حبیبی به آن اشاره کرد، به شرح زیر است:

از اولین بنیان‌گذاران دانشکده زبان و ادبیات پشتو و فارسی در دانشگاه کابل

از اولین پوهاندهای افغانستان معادل پروفسور در سیستم دانشگاهی افغانستان

از اولین استادانی که تدریس و مطالعات مدرن ادبیات به ویژه ادبیات پشتو در سطح علمی و دانشگاهی با نام او پیوند دارد

اساس‌گذار مطالعات سبک شناسی در ادبیات پشتو

از ۵ تاریخ نگار و پژوهشگر قرن بیستم است که متدولوژی تاریخ‌نویسی و تحقیق در متون تاریخی را به شیوه علمی معرفی کرده است

اولین معرفی‌کننده متدولوژی جدید نسخه شناسی و نسخه پژوهشی و آغازگر تدبر و جستجو برای دریافت نسخ فارسی و پشتو مربوط حوزه افغانستان در بیرون از کشور

اولین نویسنده کتاب شناسی موضوعی و توصیفی به ویژه در زبان پشتو و فارسی

اولین پژوهشگر و مورخ دوره مشروطیت در افغانستان که یکی از مهمترین کتاب‌های استاد، جنبش مشروطیت در افغانستان است

آغازگر معرفی زبان و ادبیات پشتو به حوزه‌های هندی زبان، عربی‌زبان و فارسی‌زبان

و آغازگر معرفی زبان و ادبیات فارسی به حوزه پشتو زبان

و….

علامه عبدالحی حبیبی فرزند ملا عبدالحق در ۱۲۸۹ هجری شمسی در قندهار به دنیا آمد. عبدالحی در ۱۲۹۹ در مکتب ابتدائیه شالیمار شامل گردید. بعد از ختم دوره شش ساله مکتب، در ۱۳۰۴ شمسی، پای درس مولوی عبدالواسع و مولوی ابوالوفای قندهاری، استاد مدرسه نظامیه دکن نشست. بعد از آن دیگر تحصیلات دانشگاهی را ادامه نداد و با مطالعه نشریات افغانستانی، ایرانی و هندی چون سراج الاخبار، حبل المتین، کاوه، ایرانشهر، ارمغان، الهلال، صور اسرافیل و دیوان اشعار کلاسیک‌های ادبی فارسی محشور شد و آشنایی با دیدگاه‌ها و نوشته‌های محمود طرزی از افغانستان و سیدحسن تقی‌زاده محمد قزوینی، سیدکاظم، ایرانشهر، جمال زاده ایرانی، جرجی زیدان مصری، سهیلی نعمانی هندی، سلیمان ندوی و دیگران به ارتقای شخصیت علمی خویش پرداخت.

او آموزش زبان‌های عربی، اردو و انگلیسی را آغاز کرد و با زبان‌های اوستایی، سانسکریت و فارسی باستان آشنایی یافت.

حبیبی در ۲۲ سالگی در سال ۱۳۱۱ با نوشتن تاریخچه سبک‌های شعر پشتو(به فارسی) به کتاب‌نویسی و تألیف پرداخت، هرچند قبل از آن در مجله هفتگی طلوع افغان مقالات می‌نوشت.

او در اعتلای ادبیات فارسی کوشید و در کتاب‌شناسی، فرهنگ‌نویسی و تصحیح متون کوشش بسیار کرد. به همین سبب، شهرت او به خارج از مرزهای افغانستان و به خصوص ایران نیز رسید. او در شعر فارسی نیز تبحر داشت.

علامه حبیبی در ۱۳۲۷ هجری شمسی نماینده منتخب مردم قندهار در دوره هفتم شورای ملی افغانستان شد و سه سال این وظیفه را برعهده داشت.

او در سال ۱۳۳۰ش جزء اولین گروه روشنفکران افغانستان بود که ضد روابط افغانستان با اتحاد شوروی فعالیت سیاسی کرد و جنبش “ویش زلمیان” (جوانان بیدار) را تأسیس نمود. حبیبی به سبب مبارزات آزادی‌خواهانه و وطن‌پرستانه‌اش از افغانستان تبعید شد و از ۱۳۳۰ تا ۱۳۴۱ش در پاکستان بود.

علامه حبیبی در ۱۳۴۱ هجری شمسی به وطن بازگشت. او به دلیل فعالیتهای علمی‌، در ۱۳۴۴ عالی‌ترین رتبه علمی دانشگاه کابل را به‌دست‌آورد، و در ۱۳۴۵ رئیس انجمن تاریخ افغانستان شد.

او در ۲۰ ثور ۱۳۶۳ در کابل درگذشت و در همان‌جا به خاک سپرده شد.

از علامه حبیبی آثار بسیاری از جمله مقالات، کتاب و تصحیح، تحشیه و تعلیقات علمی و فرهنگی به خصوص به زبان‌های پشتو و فارسی به جا مانده است. برخی از کتاب های مهم او در تهران چاپ شده است.